Αγία Γραφή

Συλλογή βιβλίων ιερώνγια τους εβραίους και τους χριστιανούς. Είναι γνωστά και ως Άγιαι Γραφαί, Γραφαί, Γραφή, Ιερά Γράμματα και Βίβλος (το τελευταίο αυτό οφείλεται σε μεταγλώττιση των αντίστοιχων ευρωπαϊκών όρων, οι oποίοι πάλι είναι μεταφορά της ελληνικής λέξης βιβλία). Τα βιβλία αυτά ανήκουν σε διάφορες εποχές και έχουν ποικίλο χαρακτήρα. Διαιρούνται σε δύο κύρια τμήματα: την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.Η διαίρεση αυτή αντιστοιχεί στις δύο περιόδους κατά τις οποίες, σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία, έγινε η θεία Αποκάλυψη. Η Αποκάλυψη της Παλαιάς Διαθήκης δόθηκε από τον Θεό στον ισραηλιτικό λαό μέσω των πατριαρχών, του Μωυσή και των προφητών, ενώ της Καινής Διαθήκης μέσω του Υιού του Θεού και απευθύνεται προς όλους τους ανθρώπους. Τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης διακρίνονται από τα άλλα της φιλολογικής παραγωγής των Εβραίων, ως βιβλία ιερά, θεόπνευστα, γραμμένα υπό την καθοδήγηση και την έμπνευση του Θεού. Η εβραϊκή συναγωγή τα είχε συγκροτήσει ήδη σε Κανόνα (επίσημη συλλογή ιερών βιβλίων). Η χριστιανική εκκλησία αναγνώρισε αυτό τον Κανόνα, προσέθεσε όμως σε αυτόν μερικά βιβλία, τα οποία επειδή είχαν γραφτεί στην ελληνική και όχι στην εβραϊκή γλώσσα, είχαν αποκλειστεί από τον εβραϊκό Κανόνα. Τα βιβλία αυτά είναι o Τωβίτ, η Ιουδίθ,η Σοφία Σολομώντος,η Σοφία Σειράχ,o Βαρούχ, Α’ και Β’ Μακκαβαίων και τμήματα από τον Δανιήλ και την Εσθήρ. Οι Εβραίοι διαιρούσαν συνήθως την Α.Γ. σε βιβλία του Νόμου, Προφητείες και Γραφές. Η χριστιανική εκκλησία προτιμά τη διαίρεση σε ιστορικονομοθετικά βιβλία, καθαρά ιστορικά, προφητικά, ποιητικά ή διδακτικά. Ο όρος Νόμος, που χρησιμοποιούν οι Εβραίοι για να δηλώσουν τα πέντε πρώτα βιβλία της Α.Γ. (Γένεσις, Έξοδος, Λευτικόν, Αριθμοί και Δευτερονόμιον,γνωστά με τον ελληνικό όρο Πεντάτευχος),προσδιορίζει γενικά τη διδασκαλία του Θεού, τον λόγο του όπως αποκαλύφθηκε στους ανθρώπους. Πραγματικά, τα βιβλία του Νόμου δεν περιέχουν μόνο κείμενα με νομοθετικό χαρακτήρα, αλλά αρχίζουν με τη δημιουργία του κόσμου, την πτώση των πρωτόπλαστων, τον κατακλυσμό και ύστερα διηγούνται την ιστορία των πατριαρχών, της φυγής από την Αίγυπτο, του Μωυσή έως τον θάνατό του πριν από την είσοδο στη γη της επαγγελίας. Τα ιστορικά βιβλία της Α.Γ. συνεχίζουν τη διήγηση από τον Ιησού του Ναυή και τους Κριτές. Υπάρχουν σε αυτά ζωηρότατες συνθέσεις, στις οποίες έχουν ενσωματωθεί παλαιότατα κείμενα, σύγχρονα κάποτε των γεγονότων που αφηγούνται. Συμβαίνει συχνά ποικίλες παραδόσεις ή αντιφατικές προσθήκες να έχουν ενσωματωθεί η μία δίπλα στην άλλη επιτρέποντας έτσι να αναπαραστήσουμε τη ζωή του αρχαίου Ισραήλ στις διάφορες όψεις της. Η ζωή αυτή έχει κοινά σημεία με τη ζωή των άλλων λαών της αρχαιότητας, συγχρόνως όμως διακρίνεται σαφώς με την ιδιαίτερη πνευματική και θρησκευτική κληρονομιά που ο εβραϊκός λαός μεταβίβασε στην ανθρωπότητα και από την οποία ακόμα τρέφεται o ευρωπαϊκός πολιτισμός. Τα ιστορικά βιβλία της Α.Γ. είναι μεν στην κυριολεξία ιστορικά, περιέχουν όμως και ένα είδος θεολογίας της ιστορίας. Ο άνθρωπος δηλαδή, στοχαζόμενος πάνω στα δεδομένα που του προσφέρει η πραγματικότητα, μπορεί να βγάλει ορισμένα συμπεράσματα. Οι Εβραίοι, όταν θεωρούν την εξέλιξη του κόσμου, βλέπουν να αποκαλύπτεται σε αυτήν η δύναμη και η αγαθότητα του Θεού και διαπιστώνουν ότι o Θεός αυτός είναι o κυβερνήτης και ρυθμιστής των γεγονότων. Την ερμηνεία αυτή των γεγονότων την έδωσαν κυρίως οι προφήτες. Αυτοί, μεταδίδοντας στον λαό το μήνυμα του Θεού, αναγγέλλουν ότι η ιστορία θα τελειώσει ύστερα από μια περίοδο μεγάλης κρίσης, που θα χρησιμεύσει όμως ως πέρασμα προς τη μεσσιανική εποχή, κατά την οποία ένα «φως» θα λάμψει «επί του Ισραήλ» και ο Μεσσίας θα έρθει ως φορέας ειρήνης προς τους ανθρώπους και το σύμπαν ολόκληρο. Το ηθικό κήρυγμα των προφητών ετοίμασε τον δρόμο προς το ευαγγελικό μήνυμα. Τα σοφιολογικά ή διδακτικά βιβλία αποτελούν συλλογή με διαφορετικό χαρακτήρα. Βρίσκουμε σε αυτά προσευχές ύψιστης θρησκευτικής αξίας (Ψαλμοί),σειρά συμβουλών πρακτικής περισσότερο φύσης (Παροιμίαι),ύμνους αγάπης μυστικιστικού βάθους (Άσμα Ασμάτων),τις γεμάτες πικρία σκέψεις ενός φιλοσόφου, που καταλήγουν όμως στο συμπέρασμα ότι o φόβος του Κυρίου και η τήρηση των εντολών του είναι το παν για τον άνθρωποι (Εκκλησιαστής),τη συζήτηση πάνω στο πρόβλημα των δεινοπαθημάτων των δικαίων (Ιώβ),τον ύμνο της Σοφίας (Σοφία Σολομώντος),ένα εγχειρίδιο ευσέβειας και ηθικής, πλούσιο σε πρακτικές και θρησκευτικές συμβουλές (Σοφία Σειράχ). Με τα Ευαγγέλια αρχίζει η Καινή Διαθήκη, που γράφτηκε στην ελληνική γλώσσα. Τα Ευαγγέλια περιέχουν τη διδασκαλία, τη ζωή και το έργο του Χριστού. Οι Πράξεις των Αποστόλων αφηγούνται την αρχή της ιστορίας της εκκλησίας και την πρώτη διάδοσή της στον κόσμο. Οι Απόστολοι ίδρυσαν εδώ κι εκεί χριστιανικές κοινότητες με τις οποίες διατηρούσαν σχέσεις και επικοινωνούσαν με Επιστολές, όπου επισήμαιναν τα σημαντικότερα σημεία της χριστιανικής διδασκαλίας. Τις περισσότερες Επιστολές έγραψε ο Απόστολος Παύλος. Το τελευταίο βιβλίο της Α.Γ., η Αποκάλυψις,είναι προφητικό, τελειώνει δε με το όραμα της Ουράνιας Ιερουσαλήμ, κατερχόμενης προς τη γη και προσφερόμενης από τον Θεό στους ανθρώπους. Η Παλαιά Διαθήκη αποτελεί τον ουσιώδη πυρήνα της λατρείας της εβραϊκής συναγωγής, επειδή αναγγέλλει τον λόγο του Θεού. Αλλά και η χριστιανική λατρεία είναι γεμάτη από τμήματα της Α.Γ. (μελοποιημένα ή αναγνώσματα). Η Α.Γ. αποτελεί ανεξάντλητη πηγή της ζωγραφικής, από την εποχή ακόμα των κατακομβών –που απηχούν ίσως τα υπολείμματα της εβραϊκής τέχνης– έως την Αναγέννηση και τη σύγχρονη τέχνη. Μικρογραφία από χειρόγραφο Ευαγγελίου (11ος αι.) του Αγίου Όρους (Φωτ. Λυκίδη). Μικρογραφία κώδικα (12ος αι.) από το «Βιβλίο του Ιώβ» (Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη, Φλωρεντία). Μία σελίδα από Βίβλο του 12ου αι. (Βιβλιοθήκη Estense, Μοντένα). Λεπτομέρεια από το έργο «Ο Ιησούς στη θάλασσα της Τιβεριάδας» του Ιταλού ζωγράφου Ντούτσιο ντι Μπουονινσένια, από τα τέλη του 13ου ή τις αρχές του 14ου αι. (Καθεδρικός Ναός της Σιένα). Ένα από τα παλαιότερα χειρόγραφα της Αγίας Γραφής, ο κύλινδρος του «Βιβλίου του Ησαΐα».